ข้อควรรู้เกี่ยวกับการ “จัดสวนด้วยตัวเอง”
ใครๆก็อยากมีสวนสวยๆไว้ในบ้านของตัวเอง แต่ก่อนจะมีนั้นก็ควรศึกษาข้อมูลให้เพียบพร้อม ปัจจุบันมีสื่อหลายช่องทางให้กลุ่มคนรักสวนได้เสพภาพหาแรงบันดาลใจของสวนสวย ทั้งไทยและต่างประเทศ ศึกษาวิธีการเลี้ยงต้นไม้อย่างไรให้ได้ผลดี ตลอดจนถึงคลิปวิดีโอการทำสวนอย่างละเอียด ฟังดูแล้วเป็นเรื่องง่าย แต่เชื่อว่าหลายคนอาจยังลำดับขั้นตอนไม่ถูกแน่ๆ ไม่ต้องห่วงครับ เรื่องราวไม่ได้ซับซ้อนแต่อย่างใด ว่าแล้วก็ลองอ่านคำแนะนำสำหรับผู้อยาก จัดสวนด้วยตัวเอง ในคอลัมน์นี้ได้เลย
เริ่มจากหาสไตล์ที่ชอบ จัดสวนด้วยตัวเอง
สไตล์ของสวนก็คือหน้าตาและบรรยากาศสวนที่เราอยากได้ เอกลักษณ์ของแต่ละสไตล์จะบ่งบอกผ่านทางโครงสร้างต่างๆ วัสดุที่ใช้ และพรรณไม้ จากการสำรวจตลาดต้นไม้ส่วนใหญ่ สไตล์ที่นิยมในปัจจุบันยังคงเป็นสวนอังกฤษ สวนป่าธรรมชาติ และสวนโมเดิร์นทรอปิคัล อาจเป็นเพราะถูกจริตกับคนไทย ของตกแต่งและต้นไม้หาซื้อได้ง่าย
นอกจากความชอบด้านรูปลักษณ์แล้ว หากยังไม่รู้ว่าเราเหมาะกับสวนสไตล์ใด ลองเปิดหนังสือแล้วคั่นสไตล์ที่ชอบไว้ หรือเซฟรูปจากอินเทอร์เน็ตแล้วลองพิมพ์มาวางดู จะทำให้คุณเห็นสไตล์ของตัวเองชัดขึ้น นอกจากนี้ควรดูเรื่องเวลาที่มีให้ต้นไม้ด้วยเช่นกัน ถ้าเป็นคนค่อนข้างยุ่ง ควรเลือกปลูกในจำนวนที่ดูแลได้ เลือกชนิดที่ดูแลง่ายไม่ยุ่งยาก หรือถ้ามากก็ควรทำระบบรดน้ำช่วย แต่ถ้าคุณมีเวลาเหลือเฟือแล้วล่ะก็ สวนรูปแบบไหนก็สามารถทำได้แน่นอน
รูปตัวอย่างสไตล์สวน
1. สวนอังกฤษ มีเอกลักษณ์ที่งานฮาร์ดสเคปตกแต่งสวนจะมีความโค้งมนในสไตล์วิกตอเรีย เช่นเฟอร์นิเจอร์สนาม แท่นน้ำพุ กระถางเอิร์น และปลูกพรรณไม้รูปทรงทอดเลื้อย แซมด้วยไม้ดอกตามฤดูกาล
2. สวนป่าธรรมชาติ เป็นการจัดสวนจำลองธรรมชาติของพรรณไม้เขตร้อนชื้น ประกอบด้วยโครงสร้างต้นไม้ใหญ่ร่มครึ้ม ไม้พุ่ม และคลุมดิน โดยส่วนใหญ่คือเฟิน บีโกเนีย และมอสส์ ที่ขาดไม่ได้คือแหล่งน้ำที่หล่อเลี้ยงความชุ่มชื้นให้สวน
3. สวนแนวทรอปิคัลโมเดิร์น มีโครงสร้างของสถาปัตยกรรมที่โดดเด่น ดูเรียบง่าย เน้นการใช้สอยพื้นที่ โดยลดทอนรายละเอียดของต้นไม้เหลือแค่ที่จำเป็น มีกลิ่นอายของพรรณไม้เขตร้อนคอยช่วยลดทอนความแข็งกระด้าง
เลือกต้นไม้อย่างไร
การเลือกต้นไม้จะเกี่ยวเนื่องกับสไตล์ที่เราเลือก โดยพื้นฐานของสวนทุกรูปแบบจะต้องมีต้นไม้ใหญ่เสมอ เพื่อเป็นหลักของสวนทั้งในด้านกายภาพที่ให้ร่มเงาแก่ไม้เล็กและผู้ใช้งาน และในด้านความสวยงามที่จะต้องเป็นจุดดึงสายตาในสวน นอกจากเลือกต้นไม้ที่ให้ดอกและใบสวยงามตามที่ชอบแล้ว ควรเลือกชนิดที่ไม่ผลัดใบเพื่อลดภาระการเก็บกวาด สิ่งสำคัญต่อมาคือกลุ่มไม้พุ่มและไม้คลุมดิน ซึ่งจะช่วยเติมเต็มบรรยากาศในสวน ควรศึกษาฟอร์มต้นของแต่ละชนิดให้ดี ว่าโตเต็มฟอร์มแล้วเป็นแบบใด ขนาดเท่าไร หากพื้นที่บ้านมีขนาดเล็กหรือแคบควรหลีกเลี่ยงพืชประเภทใบใหญ่ ฟอร์มพุ่มแผ่กว้าง เพราะจะยิ่งทำให้พื้นที่ดูอึดอัด ความสนุกของการปลูกต้นไม้อีกอย่างคือ ควรเลือกไม้ที่ให้ดอกบ้างในบางเวลา ซึ่งนอกจากสร้างสีสันในสวนแล้ว ในแง่จิตวิทยายังทำให้ผู้ปลูกเลี้ยงมีใจจดจ่ออยู่กับสวนมากขึ้นด้วย
แหล่งหาซื้อต้นไม้และของแต่งสวน
ตลาดต้นไม้ใหญ่ๆในกรุงเทพฯและปริมณฑล ได้แก่ จตุจักร ขายประจำทุกวันอังคารช่วงกลางคืนไปจนถึงวันพฤหัสบดี ริมถนนกาญจนาภิเษก ตั้งแต่ช่วงบางแค-บางใหญ่ ก็เป็นอีกแหล่งที่นักจัดสวนนิยมมาหาซื้อต้นไม้ไปตกแต่งสวน อีกแหล่งหนึ่งที่มีให้เลือกเยอะไม่แพ้กันคือ ถนนรังสิต-นครนายก ซึ่งละแวกนี้จะเน้นไม้ถุงราคาถูก ราคาเริ่มต้นเพียงต้นละ 3-5 บาท ไปจนถึงไม้ยืนต้นราคาหลักแสน ส่วนใครที่พอมีเวลาและกำลัง ลองไป ย่านดงบัง จังหวัดปราจีนบุรี มีต้นไม้สวยๆและราคาย่อมเยาให้เลือกมากมาย แต่หากคุณอยู่ตามต่างจังหวัดที่มีแหล่งต้นไม้ไม่มากนัก สามารถเข้าไปซื้อต้นไม้โดยตรงจากวิทยาลัยเกษตร หรืออดใจรอซื้อตามงานประจำปีของจังหวัด งานเกษตร ซึ่งมักมีต้นไม้จากแหล่งต่างๆมาให้เลือก หรือไม่ก็ลองมองหาพรรณไม้ท้องถิ่น ฝึกเพาะและขยายพันธุ์เอง ก็ยิ่งช่วยเพิ่มทักษะและสร้างความภูมิใจให้ตัวเองมากขึ้น
การเลือกประเภทวัสดุให้เหมาะกับต้นไม้และสไตล์สวน
- วัสดุประเภทตอไม้ ขอนไม้เก่า มีคุณสมบัติเก็บความชื้นได้ดี เหมาะจะใช้กับสวนป่าธรรมชาติ วัตถุประสงค์หลักคือเป็นประติมากรรม พร้อมทั้งเป็นที่พักพิงของพรรณไม้ที่อยู่ตามคาคบไม้ต่างๆ เช่น กลุ่มเฟินสาย ทิลแอนด์เซีย สับประรดสี ฯลฯ
- หากคุณกำลังมองหาซื้อวัสดุทำทางเดินที่เหมาะกับสไตล์สวนอังกฤษ สามารถเลือกใช้ได้หลายแบบ เช่น ทางเดินพื้นหินแกรนิตลูกเต๋า ทางเดินสำเร็จรูปคาร์เพ็ตสโตน หรือจะประยุกต์ทำเป็นลายแพตเทิร์นตราหมากรุก ก็เลือกใช้ได้ทั้งแกรนิตโต้ปูสลับสี บล็อกค็อบเบิ้ลสโตน หากงบน้อยหน่อยลองเลือกแผ่นคอนกรีตสำเร็จรูปปูสลับกับหญ้ามาเลย์ก็ยังได้
- สวนรูปแบบโมเดิร์นที่ดูจะมีปัญหากับความแห้งแล้ง ถ้าไม่ต้องการใช้ต้นไม้เป็นจำนวนมาก การใช้องค์ประกอบของน้ำก็เป็นอีกทางเลือกที่ช่วยได้ เช่น ทำผนังน้ำล้นไว้บริเวณศาลา หรือแก้ปัญหาโดยใช้สวนแนวตั้ง ก็เป็นอีกวิธีหนึ่งที่ใช้พื้นที่ไม่เปลือง แถมยังยึดติดกับโครงสร้างไปได้เลย
ลงแรงด้วยตัวเองหรือจ้างใครดี
ขั้นตอนที่สนุกที่สุดของการทำสวนเองคือการลงมือทำ ขั้นตอนง่ายๆอย่างเช่นลงไม้คลุมดินหรือปูแผ่นทางเดิน แนะนำว่าควรลงมือทำด้วยตัวเองดีกว่า เพื่อความภูมิใจ (ก็สวนของเรานี่) แต่ถ้าบางขั้นตอนเกินกำลังแรงของเรา เช่น ลงไม้ใหญ่ ตามร้านต้นไม้จะมีบริการส่งพร้อมปลูกอยู่แล้ว งานโครงสร้างอื่นๆ เช่น บ่อปลา งานไม้ระแนง ผนังสวนต่างๆ อาจปรึกษาร้านรับจัดสวน โดยระบุความต้องการและเขียนแบบคร่าวๆ แนะนำให้เปรียบเทียบราคาหลายๆเจ้า และพิจารณาความน่าเชื่อถือจากชื่อเสียงและผลงานของร้านนั้นๆด้วย
เริ่มต้นออกแบบ
เมื่อข้อมูลทุกอย่างพร้อมก็มาถึงการออกแบบ ซึ่งมาถึงขั้นตอนนี้ทุกคนคงมีภาพในหัวกันชัดเจน ลองเขียนแปลนพื้นที่สวนอย่างง่ายลงในกระดาษ แนบรูปไอเดียเริ่มต้นที่พิมพ์ออกมาไปในแปลน จะช่วยให้เวลาซื้อต้นไม้และของตกแต่งรวดเร็วและง่ายขึ้น จุดสำคัญที่ควรมีคือ ตำแหน่งของต้นไม้ ทิศทางในการวางเป็นอย่างไร ควรดูระยะที่ติดกับรั้วและตัวบ้านด้วย จัดโซนอย่างไรให้ออกมาสวยงาม จุดพักผ่อนในสวน จะเลือกใช้ชุดสนาม หรือทำเป็นลานพื้นไม้ดี แล้วแต่ความสะดวกในการใช้งาน แนวทางเดินและวัสดุที่ใช้ ควรเดินได้รอบบ้านและใช้วัสดุที่ทนทาน เช่น หินธรรมชาติ แผ่นหินทราย แผ่นคอนกรีตสำเร็จรูป มุมไฮไลต์ในสวน เป็นส่วนที่เราต้องการโชว์ อาจเป็นซุ้มกล้วยไม้ ผนังสวนแนวตั้ง ผนังน้ำล้น การออกแบบสวนไว้คร่าวๆเป็นผลดีต่อตัวผู้จัดเอง เพราะจะช่วยให้วางแผนทำสวนได้อย่างแม่นยำ ประเมินราคาได้ก่อนออกไปซื้อของ ลดการเสียเวลาต่างๆ ซึ่งมีผลทำให้การทำงานล่าช้า และค่าใช้จ่ายที่อาจบานปลาย
เตรียมพื้นที่และลงมือปลูก
จัดการเคลียร์พื้นที่ที่จะใช้จัดสวนให้เรียบร้อย เก็บเศษหิน ปูน ใบไม้ ต้นหญ้า และขยะต่างๆออกไปให้หมด ควรปรับพื้นที่ให้เรียบเสมอ หรือเป็นเนินตามที่เราต้องการเสียก่อน หากไม่มากนักให้ใช้ทรายถมปรับระดับ แต่ในกรณีที่ต้องการถมสูงขึ้นมาควรเลือกใช้ดินคุณภาพดีที่ปลูกต้นไม้ได้ ลำดับของการปลูกคือลงไม้ประธานก่อน แล้วจึงตามด้วยไม้พุ่มและไม้คลุมดิน กำหนดบริเวณตามลักษณะพรรณไม้ที่จะปลูก ถ้าเป็นต้นไม้ใหญ่ควรขุดหลุมให้มีขนาดใหญ่กว่าดินที่หุ้มรากไม้โดยรอบอีก 10 เซนติเมตร และลึกกว่า 10-15 เซนติเมตร สำหรับต้นไม้เล็กก็เช่นกัน แต่จะขุดหลุมตื้นและแคบลงตามขนาด ในกรณีที่ต้นยังไม่แข็งแรงอาจใช้ไม้ไผ่หรือไม้สนเป็นไม้ค้ำให้ต้นที่ยังไม่ สูงมาก ควรระวังเรื่องระยะปลูกไม่ควรชิดกันมาก ต้องเผื่อไม้โต และสุดท้ายอย่าลืมเก็บรายละเอียดให้สวยงามด้วยการเก็บขอบแปลงด้วยไม้คลุมดิน หรือการโรยกรวด สิ่งเล็กๆเหล่านี้จะช่วยให้สวนของคุณดูดีขึ้นมากทีเดียว ข้อควรระวังอีกอย่างในการปลูกต้นไม้ใหม่ๆคือต้องหมั่นรดน้ำสม่ำเสมอ เพื่อให้ต้นไม้ฟื้นตัวได้เร็ว หากมีการปลูกไม้ยืนต้นให้ลงมือช่วงที่เข้าฤดูฝนใหม่ๆ ต้นไม้จะเจริญเติบโตแตกกิ่งก้านได้เร็วและเต็มที่
เคล็ดลับดีๆจากคุณศุภสันติ์ ศรีษะพล ชายผู้จัดสวนด้วยตัวเองจนก้าวสู่มืออาชีพ
คุณสันติ์ – ศุภสันติ์ ศรีษะพล อดีตคนอยากมีสวนที่ทุกวันนี้มีสวนสวยจนใครหลายคนอิจฉา ตัวเขาเองเริ่มทำสวนตั้งแต่หัดปลูก ลองผิดลองถูก จนปัจจุบันสามารถทำเป็นอาชีพเสริมได้ คุณสันติ์เป็นนักจัดสวนมือสมัครเล่นที่กวาดรางวัลการประกวดของนิตยสารบ้าน และสวน ทั้งรางวัลสวนจัดเองยอดเยี่ยมปี 2553 และรางวัลสุดยอดสวนจัดเองปี 2555 สวนของเขามีลักษณะเป็นสวนเมืองร้อนที่มีความโดดเด่นในด้านการจัดวาง และใช้ไม้ใบที่มีความหลากหลายของรูปทรงและเฉดสี ลองมาดูเคล็ดลับต่างๆของเขากันครับ
การปลูกไม้ใบร่วมกัน
- ด้วยความที่บ้านของผมค่อนข้างร่ม จึงปลูกไม้ใบเป็นหลัก ซึ่งการปลูกไม้ใบร่วมกันให้ได้ความสวยงาม ควรใช้ผิวสัมผัสและขนาดของทรงใบให้ดูแตกต่างกัน เช่น มุมริมกำแพงนี้ ต้นหลักคือจั๋ง ซึ่งใบใหญ่เป็นพิเศษ ไม้พุ่มที่อยู่รายรอบควรมีใบเล็กและหลายรูปทรง ผมเลือกใช้ทั้งฟอร์มที่ดูกลมของบีโกเนีย และฟอร์มที่เป็นเส้นของเล็บครุฑ ช่วยสร้างจังหวะที่ดูไหลลื่น
เทคนิคการใช้สี
- การทำให้สวนที่มีแต่ไม้ใบดูไม่แบนและไม่รกครึ้มมาก สีคือตัวช่วยที่ดี แม้สวนของผมดูเหมือนมีแต่สีเขียว แต่ก็พยามจัดให้มีสีเขียวหลายเฉด อ่อนเข้มสลับกันไป บางจุดก็ใช้โทนสีที่เข้มกว่ามาขับให้เขียวดูโดดขึ้น เช่น การใช้พื้นหินเกล็ดสีเทาและฮาร์ดสเคปต่างๆในโทนสีน้ำตาลเข้ม
ศึกษาการจัดสวนจากไหน
- ส่วนใหญ่จะเป็นหนังสือ ผมชอบไปเลือกซื้อหนังสือสวนจากร้านหนังสือมือสองที่จตุจักร นักจัดสวนต้นแบบของผมคือ คุณบิล เบนส์เลย์ ชอบสไตล์การจัดกลุ่มพรรณไม้ของเขา ซึ่งไอเดียต่างๆก็สอดคล้องกับการทำสวนเมืองร้อนของแถบบ้านเรา สามารถนำมาปรับใช้ได้ง่าย
การดูแลสวนหลังจัด
- ถือเป็นเรื่องจำเป็นมาก เพราะการจัดสวนด้วยตัวเอง บางทีเราไม่ทราบว่าต้นที่เราปลูกไปอยู่ถูกที่หรือไม่ บ่อยครั้งต้องเปลี่ยนตำแหน่งตามสภาพของแสงที่เปลี่ยนไป เพราะฉะนั้นหลังการจัดสวนก็ควรดูแลอย่างใกล้ชิด การเจริญเติบโตของพืชก็เป็นอีกเรื่องที่สำคัญ ควรหมั่นแยกหน่อเมื่อเริ่มเห็นว่ากลุ่มต้นมีจำนวนมาก เพื่อลดภาวะธาตุอาหารไม่เพียงพอ
เรื่อง : ฐปนา วชิรมาศ
คลังภาพบ้านและสวน
