ถ่ายทอดความทรงจำลงไปในการแต่งสวน
นอกจากความสวยงามของพรรณไม้และงานฮาร์ดสเคปแล้ว คงจะดีไม่น้อยถ้าสวนของเราสามารถถ่ายทอดเรื่องราวแสนพิเศษในชีวิต เพื่อเป็นเครื่องบันทึกความทรงจำให้เราได้ร่วมซาบซึ้งในทุกครั้งที่ก้าวเท้าเข้าไป เรามีไอเดียการตกแต่งสวนเพื่อระลึกถึงความทรงจำดีๆมาแนะนำกันครับ
เก็บรักษาให้เหมือนเดิมมากที่สุด
คงไม่มีวิธีใดที่จะแสดงถึงภาพความทรงจำและเรื่องราวเก่าๆได้ดีไปกว่าการตกแต่งและปรับปรุงสวนให้คงลักษณะเหมือนเดิมมากที่สุด หรือมีการปรับเปลี่ยนให้น้อยที่สุด แน่นอนว่าอุปสรรคสำคัญก็คือกาลเวลาที่นำพาความเปลี่ยนแปลงเข้ามา ไม่ว่าจะเป็นวัตถุที่ทรุดโทรม หรือวัชพืชที่ขึ้นรกทึบ จึงควรตัดแต่งและดูแลสวนให้ยังคงเหมือนเดิมมากที่สุดอยู่เสมอ อย่างน้อยก็ทุกสองเดือน
แต่หากสวนถูกปล่อยปละละเลยเป็นเวลานาน การคืนโฉมเดิมอาจต้องเหนื่อยกันหน่อย โดยเริ่มต้นสำรวจสิ่งที่ชำรุดและรายละเอียดที่ควรแก้ไข เน้นไปที่มุมมองที่ผู้ใช้งานต้องมองเห็นเป็นหลัก เช่น ริมทางเดิน หรือทิวทัศน์ที่มองเห็นได้จากหน้าต่างภายในบ้าน ซึ่งอาจใช้ภาพถ่ายเก่ามาเทียบเคียง เมื่อถึงขั้นตอนการบูรณะสวนก็พยายามคงวัสดุเดิมให้มากที่สุด ส่วนต้นไม้ใหญ่ควรให้รุกขกรหรือผู้เชี่ยวชาญเข้ามาช่วยตัดแต่งให้มีทรงต้นสวยงามตามเดิม และสามารถเติบโตต่อไปได้ในทิศทางที่เหมาะสม ซึ่งควรปฏิบัติอย่างสม่ำเสมอ
อย่างไรก็ตามหากวัสดุหรือองค์ประกอบเดิมที่อยู่คู่กับสวนมาตั้งแต่แรกเริ่มชำรุดและไม่มีสิ่งใดมาทดแทนได้ ยกตัวอย่างเช่น รูปปั้นตัวโปรดในสวนที่ผุพังหรือมีมอสส์ขึ้นจับ ก็ให้มองว่าเป็นความสวยงามที่เกิดขึ้นจากการเปลี่ยนแปลง ซึ่งอาจกลายเป็นจุดเด่นในสวนก็ได้ และยังให้ความรู้สึกถึงการเติบโตไปพร้อมกับสวนและบรรยากาศรอบๆอีกด้วย
เก็บเฉพาะบางส่วนที่สำคัญ
ในความเป็นจริงแล้วอาจเป็นเรื่องยากที่เราจะเก็บรักษาองค์ประกอบต่างๆในสวนได้ครบถ้วนเหมือนเดิม เนื่องจากจะมีส่วนตกแต่งหรือองค์ประกอบบางอย่างที่เสียหายจนไม่สามารถแก้ไขซ่อมแซมได้ หรือมีการใช้งานที่ต่างไปจากเดิม เราจึงอาจทำได้แค่รักษาสิ่งสำคัญที่จะเก็บเอาไว้เป็นตัวแทนหรือสัญลักษณ์ของสวนในช่วงเวลาหนึ่ง เช่น ต้นไม้ใหญ่ที่มีอายุยาวนาน ลานน้ำพุ ซุ้มประตู หรือศาลานั่งเล่น ซึ่งเป็นจุดเด่นในสวนที่มองเห็นได้ตลอดเวลา เพื่อให้เจ้าของยังสามารถระลึกถึงได้ ขณะเดียวกันผู้มาเยือนก็สามารถซึมซับความสำคัญของสิ่งเหล่านี้ได้ ซึ่งนอกจากการเก็บรักษาสิ่งที่เป็นตัวแทนของความทรงจำให้คงอยู่ในสวนรูปแบบใหม่ของเราแล้ว ตำแหน่งที่ตั้งเองก็สำคัญ เนื่องจากเราจะคุ้นเคยด้วยเห็นมาตั้งแต่แรก และยังคงเป็นภาพที่อยู่ในใจเสมอทุกครั้งที่ผ่านบริเวณนั้น อีกทั้งบางอย่างก็ไม่สามารถเคลื่อนย้ายแล้วกลับมาเหมือนเดิมได้ ยกเว้นในกรณีที่เปลี่ยนที่อยู่อาศัยถาวร นอกจากนี้สิ่งแทนใจยังสามารถต่อยอดเป็นแนวคิดในการจัดสวนรูปแบบใหม่ได้ เช่น การนำวัสดุหรือสไตล์ของสิ่งนั้นมาเป็นโจทย์ในการจัดสวน และสร้างความเชื่อมต่อกันระหว่างองค์ประกอบของสวนใหม่กับความทรงจำจากสวนเก่า
เลียนแบบภาพความทรงจำ
สวนที่ตกแต่งขึ้นมาจากความทรงจำและความประทับใจที่มีต่อสถานที่หรือเหตุการณ์บางอย่างทำให้เรารู้สึกดีทุกครั้งที่ได้เข้าไปใช้งาน ซึ่งอาจเกิดขึ้นจากสไตล์ รูปแบบ องค์ประกอบบางอย่าง หรือแม้แต่พรรณไม้ที่มีส่วนช่วยเติมแต่งให้บรรยากาศเหล่านั้นชัดเจนยิ่งขึ้น
เราอาจเริ่มต้นโดยการเลียนแบบภาพถ่ายสวนหรือมุมโปรดที่ชอบ แล้วทำเลียนแบบตามภาพนั้น แต่หากตัวอย่างภาพถ่ายไม่ชัดเจน การเขียนและวาดภาพจากความทรงจำ รวมไปถึงหาข้อมูลจากรูปภาพใกล้เคียงก็มีส่วนช่วยในการสื่อสารกับผู้ออกแบบหรือช่างรับเหมาได้ดีเช่นกัน เพื่อให้สวนสำเร็จออกมาใกล้เคียงกับสิ่งที่คิดไว้มากที่สุด อาจไม่จำเป็นต้องเหมือนกับบรรยากาศเดิมทุกประการ แต่แทนที่ด้วยมุมมอง ที่มีขนาดเล็กลง หรือใช้วัสดุที่ให้ผิวสัมผัสใกล้เคียงกันก็ได้ ส่วนอุปสรรคเรื่องพรรณไม้ที่แตกต่างกันไปตามแต่สภาพภูมิอากาศของสถานที่นั้นๆ ก็อาจใช้ไม้พื้นถิ่นที่มีรูปทรงหรือจุดเด่นใกล้เคียงกันมาทดแทน เพื่อช่วยประหยัดค่าใช้จ่ายและดูแลได้ง่ายขึ้น เช่น ปลูกชมพูพันธุ์ทิพย์แทนดอกซากุระ ซึ่งให้ดอกสีชมพูและออกดอกทั้งต้นใกล้เคียงกัน นอกจากนี้ของตกแต่งกระจุกกระจิกอย่างภาพวาดฉากหลัง รูปปั้น หรือกระถางต้นไม้ที่สามารถยกจากสถานที่ที่เราผูกพันมาตั้งอยู่ในสวนของเราได้ ก็ยิ่งเติมเต็มบรรยากาศและความรู้สึกถึงสถานที่ในความทรงจำได้ชัดเจนขึ้นด้วย
ตัวแทนที่ระลึก
บางสิ่งที่สูญเสียไปแล้วและไม่สามารถทำขึ้นหรือเลียนแบบให้เหมือนเดิมได้ เช่น สัตว์เลี้ยงหรือต้นไม้ที่ตายไป หรือภาพความทรงจำเกี่ยวกับเรื่องราวในอดีต แต่ก็น่าจะมีบางสิ่งที่ทำให้ระลึกถึงภาพและเรื่องราวที่เคยเกิดขึ้น ณ สถานที่หรือบรรยากาศนั้นๆได้เช่นกัน อย่างเช่นใต้ต้นไม้ใหญ่เป็นสถานที่ที่ได้พบรักกับคู่รัก ของขวัญที่ได้รับในวันเกิด หรือแผ่นทางเดินที่ประทับรอยเท้าก้าวแรกที่ลูกสามารถเดินลงสวน ซึ่งเป็นสิ่งเล็กๆน้อยๆที่มีความสำคัญ แต่การสร้างหรือนำบางอย่างที่ช่วยให้ระลึกถึงสิ่งสำคัญในชีวิตก็ช่วยให้สวนของเรามีความสำคัญขึ้นและเกิดความอิ่มเอมใจทุกครั้งที่ได้มองเห็น
สิ่งแทนใจนั้นขึ้นอยู่กับการตีความของแต่ละคน บางคนเลือกนำสิ่งที่เป็นสัญลักษณ์ ซึ่งสามารถรับรู้ได้ง่ายทั้งกับตัวเองและบุคคลทั่วไปที่ได้พบเห็น เช่น รูปภาพที่ระลึก รูปปั้น หรือรูปสลักจากวัสดุต่างๆมาแทรกไว้ในมุมสวน หรือเป็นมุมประจำที่สามารถสื่อถึงเหตุการณ์ความผูกพันเหล่านั้นได้ ส่วนบางคนตีความเป็นนามธรรม เช่น การสร้างสัญลักษณ์ที่มีความหมายเฉพาะหรือลดทอนรูปทรงและเรื่องราวออกแบบมาเป็นผลงานศิลปะแอ็บสแตร็คในสวน อย่างประติมากรรมรูปนาฬิกาแดดที่ประดับในสวนก็เป็นตัวแทนของช่วงเวลาตั้งแต่วันแรกที่ย้ายเข้ามาในบ้านหลังใหม่ หรือแปลงกุหลาบที่แสดงออกถึงความรักที่เกิดขึ้น ทำให้สวนมีเรื่องราวและที่มาที่ไปที่ดูสนุกและมีจุดเด่นที่มีความหมายไม่เหมือนใคร
ประยุกต์เป็นสิ่งใหม่
สิ่งของช่วยแทนความหมายที่ชัดเจนและช่วยสะท้อนเรื่องราวได้เป็นอย่างดี จึงทำหน้าที่ช่วยแสดงความรักและความผูกผันได้ เช่น สิ่งของที่คนสำคัญเคยให้ไว้ ของเล่นในวัยเด็ก หรือของสะสมส่วนตัว ซึ่งหากเก็บเอาไว้ในกล่องเพียงอย่างเดียวก็อาจพุพัง เสียหาย หรือหลงลืมไปได้ในวันหนึ่ง ดังนั้นการนำสิ่งเหล่านั้นมาประยุกต์ใช้งานภายในสวน ก็ช่วยให้สิ่งของนั้นกลับมามีความสำคัญและทำให้สวนมีเรื่องราวหรือองค์ประกอบที่น่าสนใจมากยิ่งขึ้น อีกทั้งเจ้าของยังสามารถชื่นชมและซึมซับเรื่องราวได้ชัดเจนอยู่เสมอ
สิ่งแรกที่ต้องคำนึงถึงการประยุกต์ใช้งานสิ่งของที่เรารักก็คือวัตถุดิบของสิ่งของนั้นๆว่ามีความทนทานต่อสภาพอากาศภายนอกทั้งแดดและฝนมากแค่ไหน หากเป็นวัสดุที่ทำจากคอนกรีต โลหะบางชนิด เซรามิก หรือหิน ก็สามารถนำไปวางตกแต่งเป็นจุดเด่นหรือดัดแปลงเป็นสิ่งต่างๆตามไอเดียและการใช้งานของแต่ละคนได้ง่าย ทั้งที่นั่ง กระถางปลูกต้นไม้ น้ำพุ ฯลฯ แต่หากเป็นวัสดุที่พุกร่อนได้ง่ายอย่างงานเหล็กหรือไม้ควรทาน้ำยาหรือสีเคลือบป้องกันอีกชั้นหนึ่ง เพื่อยืดอายุการใช้งาน เช่นเดียวกับวัสดุที่ไม่ทนต่อสภาพการใช้งานภายนอกอย่างผ้า เครื่องสาน หรือกระดาษ ควรจัดวางให้อยู่ในพื้นที่กึ่งเอ๊าต์ดอร์อย่างในศาลาหรือระเบียงหน้าบ้านที่ฝนและแสงแดดสาดเข้าไปได้น้อย หรืออาจยกมาตกแต่งเพียงชั่วคราวภายในสวนตามโอกาสสำคัญก็ได้ สามารถประยุกต์หรือดัดแปลงให้มีการใช้งานที่เปลี่ยนไป แต่ควรทิ้งรูปทรง ผิวสัมผัส หรือร่องรอยให้สามารถรับรู้ถึงความดั้งเดิมได้ เช่น ของเล่นในวัยเด็กที่นำมาประยุกต์เป็นกระถางใส่ต้นไม้ โดยคงสีสันและร่องรอยเดิมเอาไว้ทำให้นึกถึงช่วงเวลาที่เคยเล่นของเล่นดังกล่าวในวัยเด็ก
สืบทอดแนวคิด
หลายครั้งที่เราอยากแสดงเรื่องราวเพื่อระลึกถึงคนสำคัญในชีวิต ไม่ว่าจะเป็นรสนิยม กิจกรรม ลักษณะการดำเนินชีวิต หรือแนวคิดที่สามารถแสดงออกและสะท้อนถึงตัวตนหรือสิ่งที่เราระลึกถึง โดยตีความออกมาเป็นสวน เช่น การปลูกผักสวนครัวเพื่อระลึกถึงคุณตาที่เป็นคนรักสุขภาพ และชอบรับประทานผักปลอดสารพิษ หรือจัดสวนสไตล์เซนตามแนวทางความเชื่อของบุคคลที่นับถือ
นอกจากนี้เรายังอาจพัฒนาและต่อยอดจากสิ่งเดิมที่บุคคลนั้นเคยทำเอาไว้มาประยุกต์ใช้กับชีวิตปัจจุบันและรสนิยมของตัวเราเอง ช่วยให้สิ่งเหล่านั้นมีความหมายและนำไปใช้ได้มากขึ้น ทั้งในด้านความสวยงามและสร้างประโยชน์ใช้สอย เช่น สวนเดิมของคุณแม่เต็มไปด้วยไม้ดอกหอม นอกจากเราจะดูแลสวนให้ออกมาสวยงามและร่มรื่นเหมือนเดิมแล้ว หากเพิ่มเติมพรรณไม้หอมหรือขยายพื้นที่สวนซึ่งปลูกไม้ดอกหอมดังกล่าวให้กว้างขวางมากขึ้น และนำวัตถุดิบจากต้นดังกล่าวไปทำเป็นเครื่องหอมไว้ใช้ภายในบ้านหรือไว้จำหน่าย ก็เกิดประโยชน์ทั้งในแง่ของความรู้สึกและการใช้งานที่มากยิ่งขึ้น
การสืบทอดแนวคิดทำได้หลายรูปแบบ ส่วนมากเป็นการต่อยอดจากสิ่งที่มีอยู่เป็นรูปธรรม เช่น โรงเรือน ศาลา ลวดลายทางเท้า จากนั้นนำรูปแบบดังกล่าวมาสร้างหรือออกแบบเพิ่มเติมให้มีเส้นสายและรูปแบบที่ให้ความรู้สึกมาจากของเดิม ช่วยสร้างความเชื่อมต่อของสวนที่ให้ความรู้สึกเดิมแต่มีการพัฒนามากขึ้น ไม่หยุดนิ่งอยู่กับที่ เช่นเดียวกับการนำเจตนารมณ์หรือหลักคำสอนมาประยุกต์ใช้ในการจัดสวน เช่น พระราชดำริเรื่องเศรษฐกิจพอเพียงของพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดชมาประยุกต์ใช้ในสวนทั้งเรื่องผักสวนครัวรั้วกินได้ ไปจนถึงการจัดการพื้นที่เกษตรแบบผสมผสาน ร่วมไปกับสวนของเรา ซึ่งอาจเพิ่มเติมความชอบที่แสดงความเป็นตัวเราเข้าไปผสมอยู่ด้วยก็ได้ เช่น สีสัน หรือวัสดุที่ใช้ตกแต่งที่ไม่สวนทางกับแนวคิดนั้น ก็เป็นการผสมความคิดถึงกับความเป็นตัวเองลงในสวน เกิดเป็นเอกลักษณ์ที่มีความเฉพาะตัวมากยิ่งขึ้น
เรื่อง : “ปัญชัช”
ภาพ : คลังภาพบ้านและสวน
