บ้านไม้ใต้ถุนสูง กับการทำเกษตรแบบพึ่งพาตัวเอง- บ้านและสวน

บ้านไม้ใต้ถุนสูง แบบไทยๆ ซึ่งได้แรงบันดาลใจจากบ้านทรงไทยมอญ เน้นการทำช่องเปิดเพื่อเป็นตัวดักความร้อน พร้อมวางแผนทำเกษตรผสมผสาน ให้อยู่แบบพึ่งพาตัวเองได้สบายๆ

หากเปรียบต้นไม้เป็นประติมากรรมทางธรรมชาติ บ้านก็น่าจะเป็นประติมากรรมอย่างหนึ่งที่มนุษย์สร้างขึ้นมาในรูปแบบของสถาปัตยกรรมสำหรับให้อยู่อาศัยได้ โดยเฉพาะเมื่อสถาปัตยกรรมนั้นมีความอ่อนน้อมถ่อมตนที่จะอยู่ร่วมกับธรรมชาติอย่างยั่งยืน ทั้งยังนำประโยชน์จากธรรมชาติมาเกื้อกูลต่อชีวิตที่อยู่อาศัยได้อย่างดี เหมือนกับ บ้านไม้ใต้ถุนสูง หลังนี้ของ คุณเด่น-สายันต์ ทิพย์แสง หนุ่มเมืองใต้ และคุณมะลิ-อารมณ์ วิรัชศิลป์ สาวเมืองเหนือ ซึ่งตั้งใจสร้างขึ้นเพื่ออยู่อาศัยอย่างเรียบง่ายพร้อมๆไปกับวางแผนทำเกษตรกรรมแบบพอเพียงในพื้นที่รอบๆ บ้าน โดยปลูกไม้ใบ ไม้ผล พืชสวนครัว ควบคู่ไปกับการขุดบ่อเลี้ยงปลาและเลี้ยงไก่ไข่ เพื่อสามารถใช้ชีวิตประจำวันธรรมดาแบบพึ่งพาตัวเองให้ได้มากที่สุด จึงตั้งชื่อบ้านไว้ว่า “บ้านทำ-มะ-ดา”

บ้านไม้ บ้านไม้ใต้ถุนสูง — สถาปนิกได้แรงบันดาลใจจากบ้านทรงไทยมอญของชุมชนใกล้เคียงมาปรับใช้ โดยมีเอกลักษณ์อยู่ที่การยกใต้ถุนให้สูงเพื่อหนีน้ำ ส่วนชั้นบนสร้างขึ้นด้วยไม้เต็งเก่าจากอยุธยาที่เน้นเปลือยผิวไม้ธรรมชาติ ซึ่งทาเคลือบเพื่อถนอมผิวไม้ไว้เท่านั้น

บ้านไม้ บ้านไม้ใต้ถุงสูง — นอกจากพื้นที่สร้างบ้านแล้วยังมีการขุดบ่อน้ำสำหรับทำเกษตรกรรมไว้รอบๆ โดยบริเวณใต้ถุนบ้านที่ยกสูงขึ้นนั้น สถาปนิกออกแบบไว้ให้เป็นฟังก์ชันของชานนั่งเล่นที่เปิดโล่ง ครัวแบบบ้านๆและมุมรับประทานอาหารง่ายๆ จึงกลายเป็นมุมโปรดที่ทุกคนสามารถใช้งานอยู่ร่วมกันได้ทั้งวัน เพราะแสงและลมที่หมุนเวียนช่วยสร้างสภาวะน่าสบาย

แทนที่จะปิดหลังคาเป็นแผ่นใหญ่ทึบ แต่สถาปนิกเลือกจะปิดหลังคาแค่เฉพาะส่วนไปตามรูปทรงของบ้าน ทั้งช่วยประหยัดงบประมาณและยังเปิดช่องให้แสงเข้าถึงภายในบ้านได้มากขึ้น

แรงบันดาลใจของ บ้านไม้ใต้ถุนสูง

“เราอยากได้บ้านไม้และอยากอยู่บ้านไม้กันมานานแล้ว ก็เลยตั้งใจให้ คุณบั๊ม – ประกิจ กัณหา สถาปนิกแห่ง Studio Miti ช่วยออกแบบให้ ตอนแรกมีสองแบบ คือแบบที่วางแปลนรวมๆ กัน กับแบบนี้ที่แยกส่วนรับแขกและส่วนห้องนอนไว้อยู่คนละด้าน ซึ่งเราชอบแบบนี้เพราะดูเป็นสัดส่วนดี”

นอกจากฟังก์ชันที่ตอบรับการใช้งานอย่างดีแล้ว รูปทรงของบ้านยังได้แรงบันดาลใจจากบ้านทรงไทยมอญของชุมชนใกล้เคียงมาปรับใช้ซึ่งมีเอกลักษณ์ที่โดดเด่นคือการยกใต้ถุนสูงเพื่อเลี่ยงปัญหาพื้นที่น้ำท่วมถึง สถาปนิกจึงเพิ่มฟังก์ชันให้พื้นที่ใต้ถุนเป็นเหมือนชานนั่งเล่นและครัวเปิด ซึ่งคุณมะลิเล่าว่า
“ตอนแรกว่าจะใช้แค่ปิ้งย่างเป็นบางครั้ง ส่วนครัวจริงอยู่ชั้นบน แต่พอย้ายมาอยู่เราใช้ครัวใต้ถุนเป็นครัวประจำบ้านไปเลย เพราะพื้นที่ตรงนี้โปร่งรับลมได้สบายตลอดทั้งวัน เลยกลายเป็นทั้งที่รับแขก ที่พักผ่อน ที่รับประทานอาหาร และศูนย์กลางของทุกคนในครอบครัว”

บ้านไม้ ส่วนกินข้าว ส่วนนั่งเล่น — โถงส่วนกลางชั้นบนเป็นพื้นที่ส่วนพักผ่อนและส่วนรับประทานอาหาร ดูอบอุ่นเป็นธรรมชาติด้วยพื้นและผนังไม้โดยมีฝ้าเพดานเป็นแผ่นไม้อัดโอเอสบี ทั้งเพิ่มความโปร่งสบายด้วยช่องหน้าต่างบานสูงโดยรอบ

ครัว บ้านไม้ใต้ถุนสูง — ห้องครัวก็เน้นการเปิดโล่งเช่นเดียวกับมุมพักผ่อน ทำให้เกิดลมหมุนเวียนถ่ายเทอากาศได้ดี ลดความอับชื้นและกลิ่นควันสะสม โดยคุณมะลิมักเก็บพืชผักที่ปลูกไว้รอบบ้านมาปรุงเป็นเมนูสุขภาพต่างๆสำหรับครอบครัวเสมอ

ห้องนอน บ้านไม้ใต้ถุนสูง — เจ้าของต้องการให้ห้องนอนเรียบง่ายที่สุดสำหรับไว้นอนพักผ่อนอย่างเต็มที่ โดยกั้นห้องแยกส่วนของห้องน้ำไว้ด้านใน และยังกั้นพื้นที่สำหรับดูทีวีไว้ต่างหาก เพื่อสามารถทำกิจกรรมต่างกันได้โดยไม่รบกวนซึ่งกันและกัน

บ้านไม้ใต้ถุนสูง

ผนังบริเวณกลางบ้านที่เพิ่มช่องเปิดรับแสงและลมไว้เพื่อให้ภายในปลอดโปร่งไม่อับทึบ รวมถึงเป็นช่องเปิดมุมมองออกสู่ธรรมชาติด้านนอกไปในตัว โดยยังมีชายคาที่ยื่นยาวสำหรับป้องกันไม่ให้ฝนสาดเข้าถึงภายในบ้าน

การออกแบบ บ้านไม้ใต้ถุนสูง ให้อยู่สบาย

ไม้สำหรับสร้างบ้านทั้งหมดเป็นไม้เต็งเก่าอายุราว 80 – 100 ปีที่เลือกซื้อมาจากอยุธยา ซึ่งต้องอาศัยเวลาและความใจเย็นในการคัดเลือกชุดไม้ให้ได้โทนสีและขนาดตามต้องการ เพื่อมาประกอบร่างขึ้นเป็นบ้านใหม่หลังนี้ โดยใช้วิธีขัดผิวไม้เก่าและเคลือบน้ำมันรักษาผิวไม้ไว้ แล้วปล่อยให้เนื้อไม้แสดงผิวอันอบอุ่นจากสัมผัสธรรมชาติอย่างตรงไปตรงมา มีการปรับเส้นโครงสร้างของบ้านให้ดูทันสมัยขึ้น ลดงานแกะสลักไม้ของบ้านไทยมอญลง เพิ่มหน้าต่างให้สูงจากพื้นจรดฝ้าเพดานเพื่อนำแสงธรรมชาติเข้าบ้านให้มากที่สุด และยังช่วยประหยัดโครงคร่าวไปในตัว แต่จะเน้นช่องเปิดไว้ทางฝั่งทิศตะวันออกให้มากกว่าฝั่งทิศตะวันตก รวมถึงใช้การวางห้องน้ำเพื่อเป็นตัวดักความร้อนไม่ให้เข้าถึงพื้นที่พักผ่อนภายในบ้าน ส่วนกลางบ้านก็เปิดช่องให้แสงและลมได้พัดผ่านหมุนเวียนโดยทำเป็นพื้นที่กึ่งกลางแจ้ง เพราะบางส่วนยังต้องกั้นผนังเพื่อป้องกันฝนไม่ให้สาดเข้าถึงภายในได้ชั้นบนของบ้านที่แม้จะจัดสรรเป็นส่วนนั่งเล่น ห้องครัว และห้องนอน แต่ก็เน้นเปิดโล่งและเชื่อมต่อถึงกันได้ง่าย เพื่อให้พื้นที่ในบ้านปลอดโปร่งและมีลมหมุนเวียนได้ดี จึงดูคล้ายรูปแบบของโถงอเนกประสงค์ของบ้านไทยสมัยก่อนซึ่งเมื่อต้องการความเป็นส่วนตัวของห้องนอนก็สามารถปิดผนังกั้นแยกได้เช่นกัน

บ้นไดไม้ ชานบันได บ้านไม้ใต้ถุนสูง — บันไดโปร่งส่วนนี้ออกแบบให้ใช้งานเชื่อมต่อจากใต้ถุนบ้านไปถึงโถงส่วนกลางและระเบียงชั้นบนได้เลยโดยไม่ต้องรบกวนพื้นที่่ส่วนของห้องนอน

ใต้ถุน บ้านไม้ใต้ถุนสูง — บริเวณใต้ถุนบ้านยังมีสเต็ปของลานไม้เล็กๆ นี้ไว้นั่งและนอนเล่นรับลมได้สบาย

มีการใช้งานสถาปัตยกรรมของบ้านให้กลายเป็นส่วนหนึ่งของเฟอร์นิเจอร์ไปในตัว เช่น ทำเป็นม้านั่งไม้ยกระดับต่อมาจากโครงเสาและยังใช้เป็นบันไดขั้นเล็กๆได้ด้วย

ฐานไม้แผ่นนี้ใช้เป็นตัวเสริมที่ทำขึ้นมารับกับจำนวนขั้นบันไดที่เป็นเลขคี่ ซึ่งโดยทางฟังก์ชันนั้นก็เพื่อช่วยให้จังหวะการเดินเป็นไปอย่างต่อเนื่องและสร้างความสมดุลในการทรงตัว

ครัว ส่วนรับประทานอาหาร — พื้นที่ครัวเปิดนี้เริ่มต้นจากมุมเตาหินสีเขียวสำหรับปิ้งย่างแบบง่ายๆ ขยายมาสู่การทำเคาน์เตอร์อ่างล้างจานขนาดยาว ตามมาด้วยโต๊ะรับประทานอาหารที่มักอุดมไปด้วยพืชผักผลไม้ที่เก็บได้จากรอบๆบ้านเสมอ

ส่วนล้างตัว — สถาปนิกออกแบบมุมล้างตัวนี้ขึ้นมาเป็นพิเศษไว้บริเวณใต้ถุนหลังบ้านเพื่อให้เจ้าของสามารถชำระล้างคราบดินโคลนที่ติดตัวมาระหว่างลงไปทำงานเกษตรได้ง่ายๆ ก่อนขึ้นสู่พื้นที่พักผ่อนชั้นบน

คุณเด่นออกแบบศาลพระภูมิขึ้นเองโดยลดทอนรูปทรงมาจากตัวบ้านที่อยู่อาศัยเพื่อให้มีความสวยงามกลมกลืนกัน

“นอกจากอยู่บ้านไม้แบบไทยๆ แล้ว เรายังวางแผนทำเกษตรผสมผสานตามทฤษฎีของในหลวงรัชกาลที่ 9 ตั้งแต่จัดแบ่งพื้นที่สำหรับทำบ่อกักเก็บน้ำไว้ใช้และเลี้ยงปลา 30 เปอร์เซ็นต์ ปลูกข้าว 30 เปอร์เซ็นต์ ปลูกผลไม้ ไม้ยืนต้น พืชไร่ 30 เปอร์เซ็นต์ และเป็นที่อยู่อาศัย 10 เปอร์เซ็นต์ แล้วก็เลี้ยงไก่ไข่ด้วย เราเริ่มปลูกต้นไม้ไว้ตั้งแต่สองปีที่แล้วก่อนบ้านเสร็จ ตอนนี้ขนุนหลังบ้านออกลูกมาถึงรุ่นที่ 7 แล้ว ตั้งใจไว้ ว่าอยากกินอะไรก็ปลูกเลย อย่างมะพร้าวน้ำหอมไม่เคยปลูกก็ลองดู วางโซนผักสวนครัวไว้หลังบ้านเพื่อให้หยิบใช้งานเข้าครัวได้ง่าย รอบๆ เป็นต้นไม้ใหญ่แซมด้วยไม้เลื้อยอย่างถั่วฝักยาว แล้วก็มีเรือนเล็กเป็นคอกไก่อารมณ์ดี เพราะเราเปิดเพลงให้ไก่ฟังด้วย เวลาลงไปทำเกษตรตัวเลอะดินเลอะโคลนก็มีห้องน้ำด้านล่างที่สถาปนิกออกแบบไว้ให้ล้างตัวก่อนเข้าบ้านได้เลย
“เมื่อก่อนชอบออกไปเที่ยวนอกบ้าน ลูกชายก็กลัวน้ำ แถมยังไม่เคยเหยียบหญ้าเลย แต่ช่วงโควิด-19 ที่ผ่านมา เราใช้ชีวิตในบ้านหลังนี้เต็มที่ อยู่ได้อย่างไม่เดือดร้อน เพราะมีของกินสลับเปลี่ยนทุกวัน พอเหลือแจกก็แบ่งขาย ตอนนี้ลูกชายมีที่วิ่งเล่นบนผืนดินกว้างๆ และว่ายน้ำได้สบาย มีคุณย่ามาช่วยสอนทำกับข้าว มีกิจกรรมร่วมกันในครอบครัวตลอด เราอยู่ใกล้ธรรมชาติจนเห็นถึงอิทธิพลน้ำขึ้นน้ำลง กุ้งหอยปูปลาก็มาตามน้ำจริงๆ นอกเหนือจากที่เราเลี้ยงไว้เอง ทำให้รู้สึกถึงชีวิตที่อยู่แบบพึ่งพาตัวเองได้ และมีความสุขกับชีวิตธรรมดาๆ ในบ้านนี้มากขึ้นทุกวัน”